Aile Şirketlerinin Sürekliğini Etkileyen İçsel Faktörler
Nepotizm (Akraba kayırma)
Aile şirketlerini sürdürülebilirliğinin önündeki bir diğer engel de nepotizmdir. Kaba tabirle ‘torpil’ ya da ‘akraba kayırma’da denilen nepotizm, bir aile işletmesinde farklı şekillerde görülebilir. Örneğin, bir pozisyonun gerektirdiği yetkinlikleri karşılayıp karşılamadığına bakılmadan, o pozisyona akrabaların getirilmesi, dikkate değer başarı ve yetkinlikler olmadan akrabaların terfi ettirilmesi ya da ücret adaleti konusunda akrabalara “daha adaletli” davranılan durumları nepotizm örneği olarak görebiliriz.
Nepotizim, akraba kayırma niye çok kötü olsun? Bu şirket zaten aile şirketi değil mi? Amacı aileye finansal güvence sağlamak değil mi? Amaçlar ne kadar bu şekilde olursa olsun, durum hiç de öyle olumlu değil. Öncelikle nepotizmi nasıl bir ortamda incelediğimize bakmak lazım. Aile şirketleri iletişim verimlilikleri ile öne çıkarlar; akademik bilgiler de aile şirketlerinin iletişimini övmektedir. Bu insanlar zaten hazır sosyal bağlara sahip olarak iş ortamına girdikleri için, kolay, hızlı ve hatasız iletişim kurarlar. Bunun dışında, yukarıda da bahsedilen tek adamdan türeyen bir kültür söz konusu. Aile şirketinin amacının aileye hizmet etmek olduğu da bu ortama eklenince ortaya şöyle bir durum çıkıyor:
Nepotizm kurumsal bir ortamda gerçekleştiğinde, buna itiraz edecek, isyan edecek, masasını toplayıp gidecek insanlar bu duruma sıklıkla ses çıkaramıyor. Ailedir, amcadır, teyzedir, yeğendir diyerek oturup çalışmaya devam ediyor çünkü “kol kırılır yen içinde kalır”. Her ne kadar havuç / değnek tarzı motivasyon kuramları artık demode olsa da, modern motivasyon kuramları ile çok büyük bir ortak noktası var; insanlar yaptıkları işin karşılığını almak ister. Gerçekten yetkinliği yerinde, işinde deneyimli bir aile üyesi ile nepotizm sayesinde verimsiz, pozisyonunun gerektirdiği yetkinliklere sahip olmayan ya da bu yetkinlikleri kullanmayan insan aynı şekilde ödüllendiriliriyorsa (aynı maaş, aynı izinler, aynı çalışma süresi v.b.) ortaya şöyle bir soru çıkıyor; Neden daha fazla ve daha iyi çalışan aile üyesi, bunu yapmaya devam etsin? Daha az çalışarak, kendini daha az yorarak aynı şekilde kazanmaya devam edebileceğinin bir ispatı yan masasında otururken, neden o kadar çok emek harcasın? Beyninizin köşelerinde bir ses “ailedir; yapmak zorunda” diyor olabilir ama burada önemli olan iki nokta var. Birincisi, aile kâr amaçlı, emek ve para organize eden bir kurum değildir; bu kurum işletmedir. İkincisi, eğer yetkinliği yerinde olan aile üyesi, ücret adaleti daha yüksek olan bir işletmede çalışarak, daha iyi motive olacak, daha üretken olacak ve aileye daha fazla katkı sağlayabilecekse, neden aile işletmesinde çalışsın? İşte bu noktada nepotizmin, neden aile şirketlerinin kurumsallaşmasında önemli bir engel olduğunu görebiliriz. Daha önceden bahsedilen farklı aile şirketi modellerinde ortak olan bölüm, ailenin ve işletmenin kesişen iki büyük alt sistem olduğuydu. Nepotizm bu iki alt sistemin ayrılmasını engelleyen ve fazla iç içe geçmesi ile gelişen bir durum olarak görülebilir. Sonuç olarak, ücret adaletini engelleyecek ve şirketin verimliliğini düşürecek bu yaklaşım, eldeki iyi çalışanın kaçırılmasına sebep olurken, aile dışı profesyonellerin işletmeyi çekici bulmasını da engelleyebilir.
Aile Şirketleri ve Profesyonel Yöneticiler – İnci Özkul
ISBN: 978-975-286-509-9
© İnci Gülsün Özkul Yönetim ve İnsan Kaynakları Danışmanlığı 2016